Ο ζωροαστρισμός είναι μια από τις παλαιότερες θρησκείες που έχουν ακόμα οπαδούς. Η εμφάνισή του χρονολογείται περίπου 2.600 χρόνια πριν, ως μία ριζική αναμόρφωση της πολυθεϊστικής ιρανικής θρησκείας η οποία επικράτησε στην Περσική Αυτοκρατορία με κρατική υποστήριξη. Ο ζωροαστρισμός διατηρεί κάποιες από τις πρακτικές της προϊστορικής, κοινής ινδοϊρανικής θρησκείας και επομένως παρουσιάζει ομοιότητες με τον ινδουισμό της βεδικής περιόδου[εκκρεμεί παραπομπή], όπως π.χ. την πυρολατρεία, ορισμένες μυθικές αφηγήσεις και τον σεβασμό προς τις δυνάμεις της φύσης.
Διακριτικά στοιχεία
Το βασικό δόγμα του ζωροαστρισμού περικλείεται στα εξής χαρακτηριστικά διακριτικά στοιχεία:
Το όνομα της θρησκείας προέρχεται από τον ιδρυτή της, Ζωροάστρη (Ζαρατούστρα), έναν ιερέα που θεωρείται ότι έζησε στο Ιράν τον 6ο αιώνα π.Χ. και θεωρείται από τους οπαδούς του προφήτης. Ο Ζωροάστρης πιστεύεται ότι δέχτηκε μια θεϊκή αποκάλυψη, που τον οδήγησε στην πίστη σ' έναν μόνο Θεό - τον Αχούρα Μάζντα, τον Κύριο της Σοφίας. Στην πράξη ο Ζωροάστρης εξύψωσε μία προϋπάρχουσα ιρανική θεότητα, τον Αχούρα Μάζδα, σε επίπεδο υπέρτατου Θεού, δαιμονοποιώντας ταυτόχρονα όλες τις άλλες θεότητες του ιρανικού πανθέου στο πλαίσιο μίας μεταφυσικής και ηθικής διαμάχης Καλού και Κακού, ή Τάξης και Χάους, η οποία αποκτά κοσμολογικό χαρακτήρα και διαστάσεις αφηρημένων εννοιών. Μετά τον θάνατό του ωστόσο κάποιες δευτερεύουσες θεότητες άρχισαν να λατρεύονται ξανά, αν και μόνον ως αυτονομημένοι «πράκτορες» του Αχούρα Μάζδα πλέον, ενώ ο Αριμάν, η αφηρημένη έννοια του Κακού, εξυψώθηκε σε επίπεδο περίπου ισότιμο με τον Αχούρα Μάζδα ως ο μέγας αντίπαλός του. Έτσι ο μονοθεϊστικός ζωροαστρισμός γρήγορα κατέληξε διαρχικός, με αντίθετα άκρα τον Αχούρα Μάζδα και τον Αριμάν, και δεκάδες κατώτερες παλαιές θεότητες να συντάσσονται ως κτιστοί άγγελοι ή δαίμονες με την πλευρά του ενός ή του άλλου.
Για περίπου μία χιλιετία ο ζωροαστρισμός αποτέλεσε την επίσημη θρησκεία των τριών προϊσλαμικών ιρανικών αυτοκρατοριών. Μετά το 645 μ.Χ. όμως και την ενσωμάτωση του Ιράν στο αραβικό Χαλιφάτο και στην ισλαμική σφαίρα επιρροής, ο ζωροαστρισμός έγινε μειονοτική θρησκεία στον τόπο που γεννήθηκε. Πολλοί ζωροαστριστές κατέφυγαν στην Ινδία όπου είναι γνωστοί ως παρσίς (Πέρσες). Η πλειονότητα της μικρής ζωροαστρικής κοινότητας ζει στην Ινδία (κυρίως στη Βομβάη και στο Πακιστάν), ωστόσο υπάρχουν και ορισμένοι πιστοί στο Ιράν.
Αν και αρκετά παλαιότερη θρησκεία, ο ζωροαστρισμός εμφανίζεται στην καταγεγραμμένη ιστορία στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. Η Ιστορία του Ηρόδοτου (440 π.Χ.) περιλαμβάνει μία περιγραφή της ευρύτερης ιρανικής κοινωνίας με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του ζωροαστρισμού, όπως για παράδειγμα η έκθεση των νεκρών. Επίσης σημαντική είναι η αναφορά της περιγραφής της πρώιμης περιόδου της εποχής των Αχαεμενιδών (648-330 π.Χ.) σε σχέση με τη φυλή των Μαγκί. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Μαγκί ήταν η έκτη φυλή των Περσών, πριν την ενοποίηση όλων της περσικής επικράτειας από τον Κύρο τον Μέγα, οι οποίοι φαίνεται να ήταν μία ιερατική κάστα του κλάδου του ζωροαστρισμού στην Μεσοποταμία, συχνά αναφερόμενου και ως ζουρβανισμός, και είχαν ιδιαίτερη επιρροή σε όλους τους τοπικούς ηγεμόνες της ευρύτερης περιοχής.
Μετά την ενοποίηση όλων των φυλών και τοπικών βασιλείων το 550 π.Χ. ο Κύρος ο Β' και αργότερα ο γιος του Καμβύσης ο Β' αφαίρεσαν τα προνόμια των Μαγκί μετά την προσπάθειά τους να διαβάλουν την αυτοκρατορία λόγω της απώλειας της επιρροής τους. Το 522 π.Χ., οι Μαγκί επαναστάτησαν και δημιούργησαν έναν εικονικό διάδοχο για το θρόνο, ο οποίος παριστάνοντας τον νεότερο γιο του Κύρου, Σμερδή, πήρε την εξουσία. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, λόγω της αυταρχικής διακυβέρνησης του Καμβύση και της μακρόχρονης απουσίας του στην Αίγυπτο, ο νέος ηγεμόνας αναγνωρίστηκε από όλη την αυτοκρατορία, ειδικά μετά την απόφασή του να αναστείλει την είσπραξη των φόρων για μία τριετία.
Σύμφωνα με τις γραφές Βεχιστούν ο ψεύτικος Σμερδής κυβέρνηση για επτά μήνες μέχρι να ανατραπεί από τον Δαρείο των Α' το 521 π.Χ. Οι Μαγκί, αν και κυνηγήθηκαν, συνέχισαν να υπάρχουν. Ένα χρόνο μετά το θάνατο του ψεύτικου Σμερδή που ονομάζοταν Γκαουμάτα, ένας δεύτερος ψεύτικος Σμερδής με το όνομα Βαχιαζντάτα επιχείρησε ένα πραξικόπημα, το οποίο αν και αρχικά ήταν επιτυχές τελικά απέτυχε.
Το αν ο Κύρος ο Β' ήταν πράγματι ζωροάστρης αποτελεί ιστορικό ερώτημα. Σίγουρα όμως ο ζωροαστρισμός τον είχε επηρρεάσει στο βαθμό που τον καθιέρωσε ως τη θρησκεία της αυτοκρατορίας του, αν και όχι υποχρεωτική, ενώ το δόγμα των ζωροαστρών οδήγησε τον Κύρο στον να απελευθερώσει αργότερα τους Εβραίους και να τους επιτρέψει την επιστροφή στην Ιουδαία, όταν κατέλαβε τη Βαβυλώνα το 539 π.Χ. Ο Δαρείος ο Α' ήταν σίγουρα πιστός στο θεό Αχούρα Μάζντα, όπως καταγράφεται συχνά στις γραφές Βεχιστούν. Το άν όμως ήταν οπαδός του ζωροαστρισμού δεν έχει ακόμα καθοριστεί, καθώς η πίστη στο θεό δεν ήταν απαραίτητα αποτέλεσμα ζωροαστρικής διδαχής.
Ο Δαρείος ο Α' και αργότερα οι Αχαεμενίδες αυτοκράτορες, αν και αναγνώριζαν τη θεότητα του Αχούρα Μάζντα, φαίνεται να είχαν επιτρέψει την ύπαρξη άλλων θρησκειών. Κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας τους ο ζωροαστρισμός διαδόθηκε και πολλά κείμενα της Αβέστα χρονολογούνται σε αυτή την εποχή. Επίσης, κατά τα τέλη της περιόδου αρκετές θεότητες και θεολογικά σχήματα πρωτοϊνδοιρανικών θρησκειών ενσωματώθηκαν στο ζωροαστρισμό, δημιουργώντας και το αντίστοιχο θρησκευτικό ημερολόγιο.
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τη θέση του ζωροαστρισμού κατά τη διακυβέρνηση της Περσίας από τους Σελεύκιδες και τους Πάρθες μετά την κατάκτησή της από τον Μεγάλο Αλέξανδρο το 330 π.Χ. Σύμφωνα με ύστερους θρύλους του ζωροαστρισμού, αρκετά ιερά κείμενα χάθηκαν κατά την κατάκτηση της Περσέπολης από τον Αλέξανδρο, καθώς καταστράφηκε η βασιλική βιβλιοθήκη. Ο Διόδωρος ο Σικελός στο έργο του Ιστορική Βιβλιοθήκη (60 π.Χ.) συνηγορεί σε αυτό τον θρύλο. Αρχαιολογικές έρευνες στα ερείπια του παλατιού του Ξέρξη καταγράφουν ίχνη φωτιάς, ενώ αν και ο θρύλος αναφέρει τα ιερά κείμενα γραμμένα με χρυσό, μάλλον θεωρείται απίθανο.
Suite !!